Trong văn học dân gian Việt Nam, yếu tố kì ảo là một phần không thể thiếu, góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa và tâm hồn của người Việt. Hai tác phẩm tiêu biểu cho việc sử dụng yếu tố kì ảo là "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" của Nguyễn Dữ và truyện cổ tích "Thạch Sanh". Mặc dù cùng sử dụng những yếu tố kì ảo, nhưng hai tác phẩm này lại thể hiện những khía cạnh khác nhau về con người, cuộc sống và những giá trị đạo đức.

Trước hết, "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" là một tác phẩm thể hiện sự giao thoa giữa thực tại và kì ảo. Câu chuyện diễn ra tại đền Tản Viên, nơi các nhân vật như Phán sự, những hồn ma, và các vị thần linh xuất hiện, tạo ra một không gian thần thoại đầy bí ẩn. Nhân vật phán sự được giao nhiệm vụ xét xử các linh hồn, từ đó phản ánh quan niệm của người xưa về sự công bằng, đạo lý trong đời sống con người. Yếu tố kì ảo không chỉ nhằm mục đích giải trí mà còn mang ý nghĩa giáo dục, thể hiện sự răn đe đối với những hành động sai trái, khuyến khích con người sống lương thiện và tuân thủ đạo lý.

Ngược lại, trong truyện cổ tích "Thạch Sanh", yếu tố kì ảo được sử dụng để khắc họa cuộc hành trình vượt qua khó khăn, thử thách của nhân vật chính. Thạch Sanh là một chàng trai chất phác, dũng cảm, đại diện cho hình ảnh người anh hùng lý tưởng trong tâm hồn người Việt. Những yếu tố kì ảo như cây đàn, sự trợ giúp của các linh vật, hay việc Thạch Sanh đánh bại chằn tinh đều mang tính biểu tượng, thể hiện sức mạnh của chính nghĩa và lòng dũng cảm. Yếu tố kì ảo ở đây không chỉ tạo ra những tình huống thú vị mà còn làm nổi bật tính cách nhân vật và những giá trị nhân văn mà tác phẩm muốn truyền tải.

Mặc dù hai tác phẩm đều có sự hiện diện của yếu tố kì ảo, nhưng cách thức sử dụng và ý nghĩa mà nó mang lại lại khác nhau. Trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên", yếu tố kì ảo gắn liền với các giá trị đạo đức và quan niệm về công lý, trong khi trong "Thạch Sanh", kì ảo là một phương tiện để thể hiện cuộc chiến giữa cái thiện và cái ác, đồng thời khẳng định sức mạnh của con người trước nghịch cảnh.

Tóm lại, yếu tố kì ảo trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" và "Thạch Sanh" đều mang đến những thông điệp sâu sắc và giá trị nhân văn. Qua việc so sánh hai tác phẩm, chúng ta thấy được sự phong phú và đa dạng của văn hóa dân gian Việt Nam, cũng như cách mà những giá trị đạo đức và nhân văn được thể hiện qua các yếu tố kì ảo trong từng tác phẩm.